CLASES DE ADIVINANZAS EN QUECHUA

CLASES DE ADIVINANZAS


Referentes a animales

 

  • Altupi cruz, pampapi suytu rumi

Arriba una cruz, en el suelo una piedra ovalada

(Cóndor)

  • Frazada qipi payacha qispiramun

Llegó una viejita cargada de una frazada

(Oveja)

Referentes a vegetales

  • Pawarqamun brincarqamun puka qutucha

Saltó y corrió un pajarito colorado

(Ají)

  • Qawan achachaw ukun añallaw

Por fuera asusta, por dentro es rico

(Tuna)

Referentes a elementos de la naturaleza

  • Wakna pampapi quinua wakasqa

En esa pampa está esparcida quinua

(Estrellas)

  • Allpallata kichayqa, maykamapas risaqmi

Solo abre el camino que a donde sea voy a ir

(Agua)

Referentes a utensilios

  • Punchaw aycha carga, tutan yana sepultura

De día carga carne y de noche ataúd negro

(Ojota)

  • Tuta chichukun punchaw wachakun

De noche se embaraza y de día da a luz

(Cama)

Referentes a lo orgánico y biológico

  • ¿Ima urum wiksaykita kachun?

¿Qué gusano te molesta en el estómago?

(El hambre)

  • Tiyani tiyan, sayani sayan, purini purin

Me siento, se sienta; me paro, se para; camino, camina.

(La sombra)

Referentes a alimentos

  • Chullalla mankapi iskay clase mikuy timpuchkan

En una sola olla, dos tipos de comidas hierven

(Huevo)

  • Chankachaykita kichay, walichaykita qimpichakuy mikurqukusqayki

Levanta tu falda para comerte

(Humitas)

 

 

 

POESIA

KUYASQAY  TAYTALLAYMAN


kuyasqay taytallay…

qanmi kanki chani chanin kanchariq inti

pipu llaqiyuq hatun sacha

tiqsi muyu pachapi muyuriq wayra

qumir pampaman chayariq para

sallqa urqumanta paqcharimuq chuya yaku.

Qamtaqmi  kanki taytallay

hanaq pacha taytanchikpa

unanchasqan runa.

Wiñay kawsay paqarichiq

pacha mamapa churin.

Qampaqmi kay harawi

kuyasqay taytallay

Hatun puquy killapi paqarimuqmi kanki,

ancha kuyakuq quri sunqu

wiñaypaq kawsaq kusi runa

taytallay.

 

Achikyasqanmanta tutayanankama

intiwan killawan kuskancharisqa.

Chiri wayrawan maytukuykuspa

chikchi parawan punchukuykuspam

llaqtaykita puririchiq kanki

allpapa samayninta miku mikuykuspa

yana puyupa wiqinta upia upiaykuspa

puncha punchaw llamkallaq kanki

kuyakusqay taytallay.

Chay makiki kakallirisqa

purun allpata hatarichirqa

allin kawsay paqarichinanpaq

kuyasqayki aylluyki rayku

wawa churiki mikuykunanpaq

kuyakusqay taytallay.

 


 

 

Trabalenguas

  1. Chukchu chitacha chukchun chikchi-chikchiqtin, cheqchi-cheqchin chukchu chitacha chukchuqtin.
  2. Q’ayma leq’e papawan waq’akuna k’irinkuta laq’anakushanku ch’askachay p’unchay.
  3. K’araq sonqo qhari k’asmispalla k’irisqa lloqhakachachinankama k’uytu-k’uytu qharita papatapi.
  4. Kunan tuta kanqa k’ankaq k’akaran kanka k’arak sonqo runapaq.
  5. Muyu k’ullu ukhupi kulli mot’e, kulli mot’e muyu k’ullu ukhupi.
  6. Piki puka capa, puka capa piki, piki puka capa.

Valicha Canción tradicional  (Quechua)

Valicha, lisa pasñaqa

Niñaschay deveras

Maypiraq kasanki

Qosqo urapi ñachu

Niñaschay deveras

Imatan ruwasian

Qosqoman chayaruspari

Niñaschay deveras

Imata ruwanka

Sapanka achawasipis

Niñaschay deveras

Sarata kutasian

Cuartelpunku cuñapin

Niñaschay deveras

Maq’tata suwasian

 

 

Cuentos

Kinsa amigokunamanta willakuy

Huk p’unchaymi rey Nabucodonosor ruwachirqan hatun karay qorimanta estatuata, kinsa chunka metro altuta, yaqa kinsa metro anchoyoqta. Hinan llapallan runakunata reyqa nirqan: Kunanmi llappallaykichis kay qorimanta ruwachisqay estuata yupachankichis. Sapa musicata uyarispan yupaychayta qallarinkichis, mana hina yawrashaq hornomanmi wikch’uykusqa kankichis, nipa.

Kinsantinku Sadrac, Mesac, Abednego ima, mana qonqorikurqankuchu nitaq yupaycharqankupaschu. Chayta rikuspan reyqa anchatapuni phiñakuspa nirqan: Imaraykutaq qankunarí qorimanta ruwachisqay estatuatari mana yupaychayta munankichischu?, nispa. Chaymantan nillarqantaq: Kunanmi waqmanta música waqaqtin yupaychankichis. Mana hinaqa yawrashaq horno ukhumanmi wikch’uysakichis, makiymantaqa manan ima diospas qespichiytaqa atisunkichischu, nispa.

Hinan kinsantin Sadrac, Mesac Abednegopiwan nirqanku: Rey manan necesariochu qanpa qayllaykipi amachakuyniykuqa. Sichus yawrashaq hormonan wikch’uywankiku chayqa, cheqaq Diosniykun chay hornomanta hinallataq makikimantapas qespichiyta atinman. Manaña ahinachu kanqa chaypas, yachay rey, manapunin qorimanta estuamanta qonqorikuykunmachu nitaq yupaychaykumanchu, nispa.

Chayta uyarispan reyqa kamachirqan hornota kanchis kutita hinaraq kananankuta, hinaspan kamachirqan kallpasapa soldokunata, allinta thunkuspa horno ukhuman wikch’uykunankupaq. Hinan hornoman wikch’uyoq soldadokuna nina wachirqan.

Hinan reyqa sayarispa qhawarqa horno ukhuta, chaypitaq rikurqan tawa runakuna purishaqta, hiñan nirqan:  Manachu kinsalla wikch’uykusqa karqanku?, ñoqaqa rikushani tawatamá!, tawa-kaqqa diosman rikchakuqmi kashan, nispa.  Hiñan reyqa wakyarqan, cheqaq Diospa kamachinkuna lloqsimuychis, nispa. Kinsantinku lloqwimurqanku mana ima k’irisqa, manan chukchallankutapas nina ruphasqachu, manan p’achallankupas qoqomasqachu. Chaymi reyqa cheqaq Diosta yupaycharqan.